Một câu chuyện tôi thường kể với bạn bè. Tôi ngồi nói chuyện với 3 cô nữ sinh viên VN đang du học tại Pháp.
Tôi hỏi: Các cô đang học gì ?.
Đáp: Chúng cháu học tiến sĩ ạ.
Sau khi thảo luận về VN, vì các cô này thuộc những người trẻ hiếm hoi còn để tâm tới chuyện đất nước (họ xin gặp sau khi đọc vài bài báo trên mạng), tôi hỏi:
-Theo các cô, sẽ có thay đổi gì ở VN hay không ?
Một cô trả lời, với thái độ rất lễ phép:
-Thưa chú, theo con thì sẽ ĐÉ có gì thay đổi.
Câu chuyện nhỏ, nhưng nói nhiều, và hợp với đề tài bài này: thay đổi tư duy, ngôn ngữ, cách hành xử cực kỳ khó, khi nó đã trở thành văn hoá.
Hỏi đang học gì, một sinh viên nước ngoài sẽ trả lời học y, dược, khoa học, hay văn chương, thương mại vv…Sinh viên VN, ở thế kỷ 21, vẫn ,nói học tiến sĩ, vì học để lấy cái bằng, để hù thiên hạ quan trọng, hơn học để mở mang kiến thức.
Một nữ sinh rất khả ái, rất lễ phép, nói câu nào cũng ĐÉO ngon lành, bởi vì tại VN ngày nay, chữ không còn nghĩa nữa. Có thêm vài cái bằng tiến sĩ, cô sẽ vẫn tiếp tục đéo..
THAY ĐỔI TƯ DUY, DỄ HAY KHÓ ?
Từ Thức
Trong một bài trước (Tại sao, 47 năm sau, vẫn chưa có thay đổi ở VN?) (1), người viết đã đặt câu hỏi: tại sao, sau gần nửa thế kỷ, một chế độ kỳ quái là chế độ Cộng Sản (CS) vẫn ngự trị trên đầu gần 100 triệu người, ở thế kỷ 21 ?
Trả lời: bởi vì CS đã thành công trong công cuộc ‘’thụ nhân’’ (trồng người) ở miền Nam, sau khi đã thành công ở miền Bắc.
Sau gần nửa thế kỷ, CS đã tạo được một thế hệ những người dân hài lòng với thân phận nô lệ của mình, không tìm cách ra khỏi nhà tù nữa. Những người nhai đi nhai lại những câu thần chú: ngày nay, VN không thua ai, có tiền là có tất cả; xứ nào cũng có tham nhũng; thời nào cũng có bất công
Muốn thay đổi xã hội, phải thay đổi tư duy.
Người dân chỉ đòi thay đổi chế độ, nếu ý thức được mình đang nằm trong một nhà tù lớn, ý thức được xã hội sẽ bế tắc, tương lai con cháu họ sẽ đen tối, nếu coi chuyện mất nước là chuyện của thiên hạ, không phải chuyện của một cá nhân nhỏ bé như mình.
Hai câu hỏi đặt ra:
1.Thay đổi tư duy: dễ hay khó ?
2.Thay đổi tư duy: chuyện có thể làm được, hay chỉ là mơ mộng viển vông ? (2)
TỪ PHẪN NỘ TỚI DẤN THÂN
Stéphane Hessel (Pháp), trong cuốn ‘’Indignez-vous !’’- Hãy phẫn nộ ! (3), nói cái quyền, và cái bổn phận đầu tiên, của người dân là phải có khả năng bất bình, nổi giận. Bất bình, nổi giận trước tất cả những bất công, bạo hành, những cái chướng tai gai mắt, chà đạp nhân quyền, phá hoại môi sinh.
Khi một dân tộc không còn khả năng, không muốn phẫn nộ, vô cảm với mọi chuyện, thờ ơ với tất cả những bất công, trái tai gai mắt, dân tộc đang đi tới giải thể.
Khi có, hay còn khả năng phẫn nộ, người ta mới bước sang giai đoạn thứ hai là nhập cuộc, tham dự những hành động nhằm thay đổi, cải tiến xã hội. Đó là đề tài cuốn sách thứ 2 của Stéphane Hessel Engagez-vous! Hãy dấn thân!) (4). Sách của Hessel đã bán hàng triệu cuốn ở Pháp, được dịch ra hàng chục ngôn ngữ, mặc dù không phải là một triết lý sâu xa gì. Điều đó chứng tỏ, ngay cả ở những nước dân chủ, tiến bộ, người dân vẫn cần có khả năng phẫn nộ và dấn thân.
Phẫn nộ và dấn thân là 2 điều kiện để xã hội phát triển. Người dân không phó mặc vận mệnh của mình, của dân tộc cho các chính trị gia, kể cả các chính trị gia được dân chọn lựa.
Nếu chỉ phẫn nộ, xã hội chỉ bi quan hơn, rối loạn hơn.
Nếu phẫn nộ và dấn thân, xã hội sẽ được cải thiện, cái xấu cái ác sẽ lùi. Triết gia Ayn Rand nói: Cái xấu chỉ ngự trị khi chính bạn đồng loã với nó. Hãy từ bỏ nó. Le mal ne peut dominer que si vous le cautionnez. Refusez le !. Bà nói: cái ác hoành hành bởi vì những người có lương tâm im lặng
Khi người dân không còn khả năng, không còn sức, không còn muốn phẫn nộ và nhập cuộc nữa, cái ác, cái tồi tệ, cái bạo tàn sẽ làm chủ. Đó là một xã hội chết
Đó là điều đang xẩy ra ở VN.
Bi quan, nhưng vẫn còn ánh sáng le lói: trong cái biển vô cảm đó, vẫn còn những người , đa số trẻ, bất chấp tù đày, bất chấp bạo lực, bất chấp cả cái ghê rợn hơn cả là sự cô đơn, vẫn tiếp tục tranh đấu. Trên 200 người đang ngồi tù, một số đông hơn nữa, vô danh, đang bị hành hạ, đe doạ
Xã hội VN đã trở thành một nhà tù trong đó tù nhân không muốn vượt ngục nữa. Nhắc lại nhận xét bất hủ của Aldous Huxley đã trích trong bài trước:
‘’Nhờ kiểm soát tư tưởng, nhờ khủng bố thường trực để giữ cá nhân trước sự phuc tòng, ngày nay chúng ta đã bước vào một chế độ độc tài hoàn hảo nhất, một chế độ có bề ngoài dân chủ, một nhà tù không tường, trong đó tù nhân không nghĩ tới chuyện vượt ngục, không nghĩ tới chuyện lật đổ bạo chúa. Một chế độ trong đó, nhờ được tiêu thụ, được giải trí, những người nô lệ đâm ra yêu thích tình trạng nô lệ của mình’’
Cái mà Huxley gọi là dân chủ, tự do bề ngoài, giả tạo ở VN ngày nay còn khủng khiếp hơn nữa: tự do tiêu thụ, ăn nhậu, rượu chè, hút sách, sa đoạ. Người ta tiêu diệt mọi quyền tự do, trừ tự do huỷ hoại thân thể. Bởi vì cá nhân càng bệnh hoạn, xã hội càng tê liệt, độc tài càng vững.
Câu hỏi đặt ra trong bối cảnh đó, chuyện thay đổi tư duy của cả một thế hệ có thể thực hiện được không, hay chỉ là mơ tưởng viển vông ?
2 ĐIỀU KIỆN ĐỂ THAY ĐỔI
Một cuộc cách mạng, hay cụ thể hơn, thay đổi chế độ, từ bỏ độc tài, chỉ có thể thực hiện được nếu hội đủ 2 điều kiện:
1.Đa số dân chúng coi đó là ưu tiên hàng đầu.
2.Sự thay đổi sẽ cải thiện đời sống của chính họ.
Dân chúng sống triền miên trong một nước độc tài, hay sinh trưởng dưới chế độ độc tài không thực sự có nhu cầu dân chủ. Người chưa ăn bún bò Huế không nhớ, không thèm, không đi tìm bún bò Huế.
Phát triển khái niệm dân chủ, giải thích cơ cấu, bản chất, ưu khuyết điểm của dân chủ là bổn phận của những người có đôi chút kiến thức.
Nhưng chỉ lý thuyết suông không đủ. Phải đưa những dữ kiện cụ thể, để người dân thấy dân chủ có thể cải thiện đời sống của chính họ.
Thí dụ giải thích chuyện tham nhũng ít có ở những nước dân chủ, nhờ các biện pháp chế tài nghiêm minh, nhờ tam quyền phân lập, quốc hội, toà án hoàn án không lệ thuộc chính quyền, nhờ báo chí , các hội đoàn dân sự hoàn toàn độc lập.
Tham nhũng không thể không có trong một chế độ độc tài, bởi vì tất cả quyền hành nằm trong tay một nhóm, một đảng.
Không những không thể tránh được, tham nhũng còn cần thiết, bởi vì chia chác lợi luận giữa tay chân, giữa những người trung thành để bảo vệ chế độ là lẽ sống còn của một băng đảng, một mafia.
Ngày xưa, vua chúa cho phép quân lính hãm hiếp, cướp bóc khi chiếm một thành trì, để trả công cho lính đã liều chết chiến đấu. Ngày nay đảng làm ngơ cho cán bộ tham nhũng để khuyến khích những tay chân còn trung thành. Đó là hiện tượng chia chác nhà cửa, ruộng đất, khi ‘’bên thắng cuộc’’ chiếm miền Nam
Câu nói nổi tiếng người ta gán cho Wilston Churchill ( thực ra của Lord Acton): Quyền lực đưa tới tham nhũng, quyền lực tối đa, tham nhũng tối đa. Power tends to corrupt, and absolute power corrupts absolutely
Khi người dân hiểu điều đó, họ hết mơ tưởng một ngày không còn tham nhũng, hết mất thời giờ bàn cãi tại sao chiến dịch tham nhũng không thành công, tại sao càng chống, tham nhũng càng mạnh. Hiểu rằng chỉ hết tham nhũng khi hết chế độ độc tài, đảng trị.
Thí dụ, người dân phải hiểu rằng không thể có một nền giáo dục nhân bản, tiến bộ, khai phóng dưới một chế độ độc tài. Bởi vì mục đích của độc tài không phải là khai trí. Mục đích của độc tài là ngu dân. Dân càng u mơ, độc tài càng vững. Triết gia Howard Zinn: Dưới chế độ độc tài không có giáo dục, chỉ có tuyên truyền.
Tất cả những cuộc tranh luận, bàn cãi về giáo dục VN, rất sôi nổi những ngày gần đây, giữa những vị có kiến thức, có lương tâm, thực tâm muốn cải thiện giáo dục để cứu vãn cả một thế hệ trẻ, thực ra chỉ là những cuộc bàn cãi bên lề. Cái chính, cái nguồn gốc của sự sa đoạ, phá sản ở VN là chế độ độc tài, coi giáo dục là phương tiện tẩy não.
Điều đó không có nghĩa là những cuộc tranh luận đều vô bổ. Trái lại dù không đưa tới thay đổi gì khi chế độ còn tồn tại, nó cũng ảnh hưởng đến sự thay đổi tư duy, khả năng phản phiện và đặt lại vấn đề
Thí dụ đừng hy vọng văn chương, điện ảnh, âm nhạc, hội hoạ, báo chí, nói chung văn hoá VN phát triển, bắt kịp thiên hạ, bởi vì văn hoá phát triển nhờ tự do sáng tạo, trong chế độ độc tài chỉ có cấm đoán, kiểm duyệt, tù đầy, đốt sách, tịch thu tranh, cấm hát..
Nâng cao dân trí, để tạo nhu cầu tự do, dân chủ cho đại chúng, không phải chỉ là lý thuyết suông, mặc dù nghiên cứu sâu sa về chính trị để có một văn hoá chính trị khả quan là điều cần thiết, nhưng cũng là, phải là, nên là những dữ kiện, những thí dụ cụ thể, trong đời sống hàng ngày là chuyện không thể thiếu.
Những bài vở trên sách báo VN ở hải ngoại thường là chỉ viết cho một số người cùng trình độ, không phải viết cho đại chúng. Đại chúng không đọc, không hiểu, cho đó là chuyện viển vông, của những người ăn không, ngồi rồi, không liên hệ gì tới họ.
Giới gọi là trí thức VN không quan tâm đến chuyện đưa tư tưởng tới số đông, nhiều khi còn cố tình dùng chữ khó hiểu, viết bí hiểm, coi đó như bằng chức của sự uyên bác.
VN, trong đại hoạ, có cái may, là hiện có hàng triệu người cư ngụ ở nước ngoài, ở những quốc gia dân chủ nhất thế giới, sống và có kinh nghiệm hàng ngày về các sinh hoạt dân chủ. Nếu để tâm, mỗi người trong chúng ta có thể đóng góp cho việc truyền bá ý thức dân chủ ở VN. Đó là chuyện hàng ngày, dưới mọi hình thức, từ báo chí, truyền thông, tới những buổi trao đổi, trò truyện giữa thân hữu.
Chuyện hàng ngày, nhưng đó chính là một hình thức tranh đấu tư duy để thay đổi xã hội.
Nhắc lại một lần nữa là mặt trận tư duy chưa thắng, khi nào đa số chưa thấy dân chủ là ưu tiên hàng đầu, là phương tiện duy nhất để cải thiện đời sống của chính họ, gia đình, con cái họ, những biến đổi chỉ là nhất thời, phe CS cuối cùng vẫn thắng, vì họ có quyền, có tiền và có khả năng đàn áp, biết dùng cái sợ để củng cố quyền lực
Sẽ không có thay đổi chính trị, nếu không thay đổi tư duy.
Phan Chu Trinh, cách đây trên một thế kỷ, đã không nói gì khác hơn, với chủ trương ‘’khai trí’’ (cải tiến giáo dục, phát huy kiến thức), chấn dân khí (thức tỉnh tinh thần tự lực tự cường, cởi trói nọc độc chuyên chế), hậu dân sinh (phát triển kinh tế, nâng cao mức sống của dân)
THAY ĐỔI TƯ DUY CÓ KHÓ KHÔNG ?
Phải nói ngay là thay đổi cách suy nghĩ rất khó
Một câu chuyện tôi thường kể với bạn bè. Tôi ngồi nói chuyện với 3 cô nữ sinh viên VN đang du học tại Pháp.
Tôi hỏi: Các cô đang học gì ?.
Đáp: Chúng cháu học tiến sĩ ạ.
Sau khi thảo luận về VN, vì các cô này thuộc những người trẻ hiếm hoi còn để tâm tới chuyện đất nước (họ xin gặp sau khi đọc vài bài báo trên mạng), tôi hỏi:
-Theo các cô, sẽ có thay đổi gì ở VN hay không ?
Một cô trả lời, với thái độ rất lễ phép: Thưa chú, theo con thì sẽ đéo có gì thay đổi.
Câu chuyện nhỏ, nhưng nói nhiều, và hợp với đề tài bài này: thay đổi tư duy, ngôn ngữ, cách hành xử cực kỳ khó, khi nó đã trở thành văn hoá.
Hỏi đang học gì, một sinh viên nước ngoài sẽ trả lời học y, dược, khoa học, hay văn chương, thương mại vv…Sinh viên VN, ở thế kỷ 21, vẫn ,nói học tiến sĩ, vì học để lấy cái bằng, để hù thiên hạ, quan trọng hơn học để mở mang kiến thức.
Một nữ sinh rất khả ái, rất lễ phép, nói câu nào cũng ĐÉO ngon lành, bởi vì tại VN ngày nay, chữ không còn nghĩa nữa. Có thêm vài cái bằng tiến sĩ, cô sẽ vẫn tiếp tục đéo..
Khi bị ảnh hưởng bởi giáo dục, bởi môi trường sống, bởi xã hội, những cách cư xử khởi đầu là một cố gắng, trở thành một thói quen. Khi kéo dài từ thế hệ này tới thế hệ khác, thói quen trở thành một khía cạnh của văn hoá, trở thành một bản năng. Khi đã thành văn hoá, phải hàng thế hệ mới thay đổi được, nếu có ý muốn và quyết tâm thay đổi.
Những thí dụ quanh ta không hiếm.
Thí dụ Hoa kỳ với tệ nạn súng đạn. Mặc dù mỗi năm trên 20.000 người chết, những vụ thảm sát nơi công cộng diễn ra mỗi ngày, gây thảm kịch cho hàng chục ngàn gia đình, chuyện cấm mua bán, xử dụng súng đạn vẫn là chuyện không tưởng. Không phải chỉ vì quyền mang súng được ghi trong hiến pháp, cũng không hẳn chỉ vì lobby súng đạn mạnh, nhưng vì đó là một khía cạnh của văn hoá Mỹ, của american way of life, có từ khi lập quốc, khi người Mỹ khai phá lãnh thổ cần súng đạn để hộ thân. Súng đạn trở thành một vât dụng thường nhật, như bàn ghế, xoong chảo.
Thí dụ nhân quyền, đặc biệt là nữ quyền ở những nước Hồi giáo. Trong thời đại của internet, của tiến bộ kỹ thuật, nữ quyền ở những nước này hầu như không thay đổi, không khác gì thời đại bán khai, bởi vì đó là một vấn đề văn hoá.
Ngay cả ở một nước tiến bộ như Nhật Bản, nữ quyền vẫn mơ hồ, bởi vì đó là một vấn đề văn hoá
Sự thay đổi càng khó khăn hơn nữa, đặc biệt là thay đổi chính trị, dưới một chế độ độc tài, trong đó nhà cầm quyền nắm quyền sinh sát. Chỉ cần suy nghĩ hơi khác với nhà nước cũng vào tù, nếu không mất mạng.
THAY ĐỔI TƯ DUY CỰC KỲ KHÓ, NHƯNG KHÔNG PHẢI CHUYỆN VIỂN VÔNG.
Thay đổi tư duy cực kỳ khó, nhưng không phải là chuyện không thể xẩy ra.
Lịch sử nhân loại đã cho thấy nhiều thay đổi lớn đã xẩy ra mà chỉ trước đó vài năm, vài tháng người ta không tưởng tượng nổi: sự sụp đổ của đế quốc La mã, chế độ thuộc địa, tệ trạng buôn bán nô lệ, chủ nghĩa apartheid vv.
Trước đây, chế độ thuộc địa là một chuyện hiển nhiên. Ngày nay là chuyện khó thể tưởng tượng được.
Tóm lại, chuyện thay đổi tư duy là chuyện có thể thực hiện được, không có gì là không tưởng.
Một cuộc nghiên cứu rất lý thú gần đây cho thấy sự suy nghĩ của người dân có thể bị ảnh hưởng dễ dàng.
Cuộc nghiên cứu do đại học Berkley, California, thực hiện năm 2020.
Người ta trả tiền cho cử tri bảo thủ, bỏ phiếu cho Donald Trump, chỉ coi đài truyền hình CNN (chống Trump), vài giờ mỗi ngày, trong một tháng (September 2020). Trước đó, họ chỉ coi đài bảo thủ Fox News (ủng hộ Trump), tin Fox News, suy nghĩ như Fox News.
Sau 4 tuần lễ trước màn hình CNN, đa số những người này bớt tin tưởng Trump (còn là Tổng Thống) và các chính trị gia thuộc đảng Cộng Hoà, họ cởi mở hơn với chuyện bỏ phiếu qua bưu điện mà ông Trump kết án là một hình thức gian lận bầu cử, hết tin Biden muốn cắt bỏ ngân sách dành cho cảnh sát .
Cử tri của Trump đã thay đổi, nhưng thay đổi không lâu.
Hai tháng sau cuộc nghiên cứu, họ bỏ CNN, trở lại với Fox News, và dần dần suy luận như trước (5)
Nghiên cứu trên cho thấy:
1.Người dân bị các media ảnh hưởng nặng
2.Sự thay đổi tư duy, nếu muốn lâu dài, phải thực hiện lâu dài, thường trực. Đó là nguyên tắc tẩy não của CS. ‘’Một sự dối trá nhắc đi nhắc lại một ngàn lần sẽ trở thành sự thực’’. Khi sự tẩy não được thực hiện từ súc sơ sinh, từ mẫu giáo, suốt ngày, suốt đời, phải nhiều thế hệ mới gột rửa nổi.
Không phải vô tình hay ngớ ngẩn mà chính quyền Trung Cộng, hay Việt Nam muốn trở lại chính sách đặt loa phường trên mỗi góc phố
Điều đó cho thấy sự quan trọng của báo chí, media. Nắm media là nắm đầu óc của dân. Việc đầu tiên khi CS chiếm miền Nam là đóng cửa báo, đốt sách, bỏ tù kỳ giả, văn nghệ sĩ.
Quyền tự do báo chí là mẹ đẻ của tất cả các quyền làm người. Vì vậy, đòi hỏi đầu tiên của những người tranh đấu là quyền tự do báo chí. VN hiện nay, theo tổ chức Phóng Viên Không biên giới, là một trong năm quốc gia vi phạm quyền tự do báo chí trắng trợn nhất, bên cạnh Trung Cộng, Bắc Hàn
Tóm tắt: VN sẽ chỉ có thay đổi chính trị, nếu có thay đổi tư duy. Chuyện thay đổi tư duy cực kỳ khó, đòi hỏi kiên trì, kiên nhẫn. Nhưng không thể tránh khỏi, vì vậy phải bắt đầu ngay và làm mỗi ngày.
Nếu những hội đoàn có chung một mục tiêu, đồng thuận lộ trình, những tỵ hiềm cá nhân, chia rẽ là một nét văn hoá Việt sẽ giảm bớt.
Nhưng bất cứ một người nào trong chúng ta cũng có thể đóng góp vào việc thay đổi tư duy. Bất cứ ai cũng có thể giải thích cho những người u mê hiểu, là không, không phải nơi nào cũng có tham nhũng, thời nào cũng có bất công, xứ nào cũng có bóc lột. Ở những nước dân chủ, đó là những ngoại lệ, bị trừng trị. Ở VN, đó là một hệ thống đại quy mô, một phương pháp quản trị, một phương tiện củng cố quyền lực, một nhân sinh quan, một triết lý sống
Rất nhiều người Việt có ý thức, có thiện chí, nhưng thở dài: nhóm cầm quyền tàn bạo lắm, mạnh lắm, không làm gì được đâu. Đó cũng là một vấn đề tư duy. Người Ukraine không suy nghĩ kiểu đó, khi họ đương đầu với quân xâm lược Nga. Phụ nữ Iran không suy nghĩ kiểu đó, khi họ xuống đường chống tập đoàn hồi giáo cực đoan, dã man, đang cầm quyền.
Đóng góp vào việc thay đổi tư duy là chuyện phải làm. Phải làm ngay. Phải làm lâu dài. Và ai cũng làm được, cũng có thể đóng góp
Howard Zinn: Chúng ta không bắt buộc phải thực hiện những chuyện lớn lao, anh dũng để tham gia vào tiến trình thay đổi xã hội. Mỗi hành động nhỏ nhân lên gấp hàng triệu người có thể thay đổi thế giới (6)
PS: Sau khi đọc bài này, một trí thức thân hữu trong nước viết: anh lầm, nếu anh nghĩ khi dân có nhu cầu dân chủ, VN sẽ có dân chủ.
Tôi không hề nghĩ như vậy. Chuyện đưa tới dân chủ là chuyện vạn nan. Nhu cầu dân chủ không đủ, nhưng là bước đầu. Đó không phải là điều kiện ĐỦ, nhưng là điều kiện CẦN. Tối cần. Bởi vì không có nhu cầu, chuyện đi tìm tự do, xây dựng dân chủ sẽ không bao giờ có.
TỪ THỨC
Paris 12/10/2022
Tại sao, sau gần nửa thế kỷ, CS vẫn đứng vững ? https://www.tuthuc-paris-blog.com/post/30-4-tại-sao-47-năm-sau-vẫn-chưa-có-thay-đổi-gì-ở-viêt-nam-
Bài này là tóm tắt bài thuyết trình của tác giả, trong buổi hội luận ngày 24-25/09/22, tại Stuttgart (Đức Quốc), do hội Diễn Đàn 21 tổ chức
Indignez-vous ! Stéphane Hessel, Ed. Indigène, France, 2010
Engagez-vous ! Stéphane Hessel, Ed. Indigène, France, 2010
Nous ne sommes pas obligés d’accomplir des grandes actions héroiques pour participer au processus du changement. De petits actes multipliés par des millions de personnes peuvent transformer le monde ‘’
Comments